On Sayısını Esas Alan Matematik Sistemi

Günümüzde Kullanılan Rakamların Harezmi Tarafından Açı Sayılarına Göre Tasarlandığı İddiası Doğru Değil

&#;Bugün kullandığımız rakamların Harezmi (Hârizmî) tarafından açılarına göre tasarlandığı&#;, sosyal medyada zaman zaman karşımıza çıkan bir iddia. Bu iddia üzerinden, kullandığımız rakam sisteminin tarihçesini inceleyeceğiz (Daha önce rakam &#; sayı farkında da dikkat çekmiştik).

Harezmi&#;nin günümüzde kullandığımız rakamları açı sayılarını esas alarak belirlediği iddiasını aktaran ve son dönemde etkileşim alan bu yönde bir paylaşım şu şekilde:

&#;Fars&#;lı bilim On Sayısını Esas Alan Matematik Sistemi Harezmi&#;nin yılında tasarladığı bu semboller şuan tüm dünyada kullanılır.

 

Açı sayısı = rakam değeri.&#;

İddiaya göre Harezmî, günümüzde Latin alfabesinde kullanılan rakamları sahip olduğu açı sayısına göre belirleyerek bu sembolleri keşfetmiş.

Ancak sanılanın aksine Harezmi, matematik alanında pek çok eser ve katkı sunmuş bir bilgin olmasına rağmen; günümüzde kullandığımız rakamların tasarımını yapmamıştır.

Hint-Arap Rakamlarının Tarihçesi

Eski zamanlardan bu yana farklı coğrafyalarda İnka, Mısır, Maya, Roma, Yunan, Babil gibi farklı medeniyetlerde çeşitli sayma sistemleri ve bunlara uygun simgeler oluşturulmuştur. Bunların bir kısmı günümüzde kullanılmaya devam etmekte iken; çoğunun ise günlük yaşamda kullanımı yoktur. Bizlerin de bugün kullanmakta olduğu 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 simgelerini içeren rakam sistemi, Hint-Arap rakamları (Hindu-Arabic numerals/figures) olarak adlandırılmaktadır. Bu rakam sistemi, Hindistan&#;da ortaya çıkıp Arap coğrafyasına gelerek burada değişimlere uğradıktan sonra Avrupa&#;ya geçmesi sonucu Batı&#;da Hint-Arap rakamları şeklinde adlandırılmıştır.

Hint-Arap rakam sisteminin en eski kökeni M.Ö. 3. yüzyılda kullanılan Brahmi sistemi adlı rakam sistemine dayanır.  Brahmi alfabesi ile oluşturulan bu sistem, Hindistan coğrafyasında ve civarında uzun yıllar kullanılmıştır.

M.Ö, On Sayısını Esas Alan Matematik Sistemi. yılında kullanılan Brahmi rakamları

Brahmi alfabesinin kollarından olan Sharda yazı sisteminde yer alan Hint rakamları

Hint-Arap rakamlarının, günümüzdeki formlarına gelene kadar olan yolculuklarında uğradıkları değişimleri gözlemleyebildiğimiz bazı eserler elimize ulaşmıştır. Sıfır sembolünün ilk kez kullanıldığı kaynak olarak bilinen Bakhshali el yazması, bu eserlere örnektir. yüzyılda keşfedilen bu eserin bazı sayfalarının yüzyıllar arasında yazıldığı; bir kısım sayfalarının ise 8. ve yüzyıllarda yazıldığı tahmin edilmektedir.

Bakhshali el On Sayısını Esas Alan Matematik Sistemi yer alan Hint rakamları ve günümüzdeki formları

Görsel olarak paylaştığımız tüm örneklerde rakamların gelişimi ve günümüzde kullandıklarımızın ilk formları olduğu açıkça görülmektedir.

Arapların, Hint rakam sistemi ile bilinen ilk tanışmalarından biri M.S. yılında Halife Mansur&#;a sunulan Hint astronomi kitapları ile olmuştur. İslamiyet&#;in yayılması ile birlikte artan Hint-Arap ilişkileri ile kültürel ve bilimsel etkileşimler de artmış ve Hint rakamları Ortadoğu&#;da bilinir hale gelmeye başlamıştı.

Doğu&#;da Hint rakam sistemine dair bilinen ilk eser olan Kitab fi Hisab el-Hindî (Hint Rakamları ile Hesap Kitabı) adlı eser, Halife el-Memun&#;un emri ile Hint rakam sistemini halka öğretmek amacıyla Harezmi tarafından yazılmıştır. Kitabın adından da anlaşılacağı üzere Harezmi, eserinde Hint rakamlarını ele alarak bunlar üzerinde çalışmıştır ve geliştirmiştir; rakamları kendisi tasarlamamıştır.

Codex Vigilanus&#;ta Hint-Arap rakamlarının yer aldığı bir metin

Hint rakamları, Arap ve İran coğrafyasında yaygınlaşmaya başladıktan sonra Fibonacci isimli İtalyan matematikçi, yüzyılda verdiği eserlerde, Harezmi&#;nin Video Game Avatar Creator da yer vererek bu rakam sisteminin Avrupa&#;da yayılmasına öncülük etmiştir. Daha eski yıllarda Codex Vigilanus gibi Batı eserlerinde Hint-Arap rakamları kullanılmışsa da bu rakamların Avrupa&#;da yaygınlaşması Fibonacci&#;den sonraki dönemlerde olmuştur. Hint-Arap rakam sisteminin yüzyıl civarlarında Avrupa&#;da Romen rakamlarının yerini almaya başladığı biliniyor.

Harezmi Kimdir?

yılları arasında  yaşamış, astronomi, matematik ve coğrafya alanlarında çalışmalar yapmış bir bilgindir. Bir dönem bilimsel amaçlarla Hindistan&#;a gitmiş ve sonrasında Bağdat&#;a döndüğünde burada Hint astronomisi ve matematiğini tanıtmıştır. Cebir ve algoritma ile ilgili çalışmaları ve eserleri bilinmektedir. Matematik alanında yaptığı çalışmalar ile günümüzde dünya çapında bilinirliği vardır. Ayrıca Hint-Arap rakam sisteminin Avrupa&#;da tanınır hale gelmesinde rol oynamıştır.